Dadaizm, jedna z najbardziej kontrowersyjnych odmian awangardy, to ruch, który zdecydowanie sprzeciwiał się wszelkim tradycyjnym i ustalonym formom twórczości, zarówno w literaturze, jak i w sztuce. Bogactwo form, technik, języka i stylu, przenikanie się różnych gałęzi twórczości, a przede wszystkim synonimiczność dadaizmu z denuncjacją istniejącej rzeczywistości, nadal wzbudza wiele emocji i inspiruje artystów.
Definicja dadaizmu
Dadaizm jest zarówno ruchem artystycznym, jak i literackim, który narodził się w Europie w okresie I wojny światowej. Jego twórcy zaczęli kwestionować dotychczasowe założenia i reguły sztuki, przyjmując postawę anty artystyczną i anty literacką. Dadaizm, stanowiący odrzut dla formalizmu i tradycyjnej estetyki, zapoczątkował nieskrępowaną grę ze słowem i formą, szokując i zaskakując jednocześnie odbiorcę. To świadome dążenie do anarchizmu w sztuce, kwestionowanie autorytetów i norm społecznych, a także parodiowanie uznanych konwencji.
Powstanie i rozwój dadaizmu
Miejsce i czas powstania
Dadaizm powstał jako reakcja na tragedię I wojny światowej. Pierwszy zanotowany wystąpienia tego ruchu jest datowany na rok 1916, w cafe „Cabaret Voltaire” w Zurychu, miastem neutralnym podczas wojny, gdzie spotykali się uciekinierzy i osoby unikające mobilizacji. Było to miejsce, gdzie twórcy z różnych stron świata mogli działać i tworzyć bez ograniczeń i cenzury. Od Zurychu, dadaizm rozprzestrzenił się na inne miasta europejskie, takie jak Paryż, Berlin, Kolonia czy Hanower.
Twórcy i reprezentanci dadaizmu
Założycielami ruchu byli: Hugo Ball, Emmy Hennings, Tristan Tzara, Richard Huelsenbeck, Hans Arp i Marcel Janco. W późniejszym okresie do dadaizmu dołączyli artyści tacy jak Man Ray, Marcel Duchamp, Francis Picabia czy George Grosz. Każdy z nich wnosił do dadaizmu coś unikalnego, a różnorodność ich twórczości jest jednym z najbardziej charakterystycznych cech tego ruchu.
Charakterystyka dadaizmu
Style i techniki
Dadaizm charakteryzował się ekstremalną różnorodnością form i technik twórczości. Twórcy dadaistyczni korzystali z absurdalnych, częstokroć szokujących dla ówczesnej publiczności rozwiązań. Częste były montaże, fotomontaże, ready-made, kolaże, asemblaże. W twórczości dadaistów pojawiają się także prace performance, happeningi i różnego rodzaju spektakle.
Język i formy wyrazu
Dadaizm wyróżniał się również specyficznym językiem i formami wyrazu. Język dadaistów był najczęściej zdeformowany, niewspółmierny, przepełniony neologizmami i na wskroś irracjonalny, co miało na celu osiągnięcie efektu zdumienia, a także uniknięcie szufladkowania i klasyfikacji. Zamiast sensu, komunikatu i emocji, dadaizm promował chaos, nonsens i zabawę językiem i formą.
Dadaizm w literaturze
Przedstawiciele dadaistycznej literatury
W literaturze dadaizmu kluczowe postacie to Tristan Tzara, który jest autorem manifestów dadaistycznych, Hugo Ball i Richard Huelsenbeck. Polskim reprezentantem dadaizmu jest Anatol Stern, autor eksperymentalnej poezji i dramaturgii, tworzący również w duchu futuryzmu.
Charakterystyka twórczości dadaistycznej
Twórczość dadaistyczna w literaturze to przede wszystkim parodia konwencji literackich, gry z formą i językiem, tworzenie na zasadzie chaosu i przypadku. Dadaiści najczęściej tworzyli poezję, ale nie stroniły od dramatu, eseju czy aforyzmu. Ich twórczość jest pełna absurdów, agresji, prowokacji i często skandalu. Tworząc, dadaiści dążyli do zerwania z tradycyjnymi formami literackimi, odrzucając gramatykę, logikę i sens.
Dadaizm w sztukach plastycznych
Dadaizm w malarstwie i rzeźbie
W dziedzinie sztuk plastycznych dadaizm przejawiał się przede wszystkim w postaci malarskich kolaży, fotomontaży, asamblinów, które wykorzystywały różnorodne materiały, często odpadowe lub przypadkowe. Artystom zależało na wywołaniu efektu zaskoczenia u odbiorcy i wyjściu poza tradycyjne ramy sztuk plastycznych. W rzeźbie, dadaiści najczęściej tworzyli asamblinże, instalacje przestrzenne z elementów ready-made.
Prace dadaistów
Wśród najbardziej ikonicznych prac dadaistów można wymienić „Fontannę” Marcela Duchampa, będącą gotowym urynalem podpisany pseudonimem R. Mutt, czy „Malowane plamy wedle prawa przypadku” Jeana Arpa. W twórczości są to prace, które w swojej prostocie i absurdalności uderzają bezpośrednio w tradycyjne pojmowanie twórczości artystycznej.
Wpływ dadaizmu na kulturę i sztukę
Dadaizm a surrealizm
Dadaizm miał ogromny wpływ na rozwój sztuki XX wieku, zwłaszcza na surrealizm. Surrealiści przejęli od dadaistów chęć do eksperymentowania, zaskakiwania, gry z formą i odrzucenia tradycji. Jednak, w przeciwieństwie do dadaizmu, surrealizm dążył do tworzenia nowych, głęboko symbolistycznych znaczeń i kierował się podświadomością, podczas gdy dadaizm podkreślał bezsens i absurdy odrzucając wszelką logikę i racjonalizm.
Dziedzictwo dadaizmu w sztuce współczesnej
Dadaizm wywarł ogromny wpływ na warstwę konceptualną sztuki, wprowadzając elementy zabawy, absurdu i chaosu. Język dadaizmu, pełen absurdów i prowokacji, zapłodnił wiele późniejszych kierunków artystycznych, takich jak pop-art, konceptualizm czy performance. Uznanie dadaizmu jako pełnoprawnej formy wyrazu artystycznego otworzyło drogę dla licznych awangardowych prądów i koncepcji, które kształtują sztukę współczesną.
