Haiku to forma poezji, która zarówno prostota, jak i głębia. Prowadząc od momentu zapoznania się z jego definicją, przez zrozumienie zasad tworzenia, pokażemy, jak to zaskakująco skomplikowane i urzekające jest haiku.
Definicja haiku
Haiku jest to tradycyjna, najczęściej trzywersowa japońska forma poezji. Kiedy mówimy o haiku, mówimy o utworach poetyckich, które mają ścisłą formę, ale są jednocześnie bardzo subtelne i emocjonalne. Haiku to miniatury liryczne, w których wielką rolę odgrywają aluzje, sugestie i delikatność.
Pochodzenie haiku
Pierwsze utwory haiku powstały w Japonii w XVI wieku, choć właściwa nazwa tej formy poezji znana jest dopiero od drugiej połowy XIX wieku. Na terenie Japonii haiku nazywane było pierwotnie hokku. Hokku to pierwszy wiersz w utworze renga, składającym się z wielu zwrotek, które łączyły się w jedną całość. Rengi tworzyli zazwyczaj mistrzowie i ich uczniowie. Haiku, jako samodzielna forma, wyodrębniło się z tych zwrotów, pozostał jednak ich pierwotny charakter skupienia na chwili i naturze.
Zasady tworzenia haiku
Struktura haiku
Tradycyjne japońskie haiku składało się z siedemnastu sylab rozmieszczonych według schematu 5-7-5. W języku polskim utrzymanie takiej struktury sylabowej jest trudne, gdyż wymaga ona od autora dużej wprawy oraz umiejętności. Dlatego też, w polszczyźnie zwykle spotyka się haiku pisane w innej liczbie sylab, aczkolwiek najważniejsze jest, aby zachować trójwersową formę i skupienie na chwili i naturze.
Znaczenie sezonowości w haiku
Haiku często dotyczy natury oraz zmienności pór roku. W tradycyjnym japońskim haiku zawsze obecne jest tzw. „słowo sezonowe” (kigo), które określa porę roku, do której odnosi się dany utwór. Ważne jest, że to słowo nie musi być dosłowne – może to być subtelna aluzja, którą trzeba odczytać.
Wielkie postacie haiku
Najważniejszą postacią w historii haiku był Matsuo Bashō, mistrz i reformator tej formy, który tworzył na przełomie XVII i XVIII wieku. Do innych znanych poetów haiku należą Buson, Issa i Shiki.
Haiku w literaturze świata
Haiku wywierało duży wpływ nie tylko na japońską, ale i na światową literaturę. Tworzyli je między innymi Jorge Luis Borges, José Juan Tablada a także polscy poeci, jak Czesław Miłosz czy Leopold Staff.
Wpływ haiku na kulturę
Format haiku jest obecny nie tylko w literaturze. Jego wpływ może być zauważony w różnych dziedzinach sztuki, takich jak malarstwo, muzyka, film czy fotografowanie, a nawet w reklamie. Wiele utworów w tej formie poetyckiej stało się też inspiracją dla twórców komiksów i mang.
Haiku jako forma medytacji
Haiku bywa traktowane jako medytacyjna forma sztuki, która pomaga skupić się na chwili obecnej oraz zrozumieć siebie i otaczający nas świat. Pisząc czy czytając tę formę, można doświadczyć głębokiej i subtelnego zrozumienia rzeczywistości.
Przykłady haiku
Tradycyjne haiku Bashō brzmiało: „Stary staw – / żaba skoczyła: / dźwięk wody.” Natomiast José Juan Tablada napisał: „Na limonkach / błyszczą krople rosy: / drobne perły”.
Pisanie własnego haiku
Wybór tematu haiku
Haiku najczęściej opisuje przyrodę i zmieniające się pory roku, ale nie jest to reguła. Ważne, aby temat był zgodny z ideą haiku, czyli skupiać się na chwili i przeżyciach. Tematy mogą być różne, od obserwacji przyrody, przez codzienne zdarzenia, na wielkich emocjach kończąc.
Praca nad formą haiku
Najważniejsze jest utrzymanie trójwersowej formy i skupienia na jednej chwili, zdarzeniu czy emocji. Dobrze jest również wykorzystać skojarzenia, aluzje oraz porównania. Niektóre haiku mogą rymować się, ale nie jest to konieczne.
Haiku w dzisiejszych czasach
Haiku nie straciło na popularności także w dzisiejszych czasach. Poeci na całym świecie, zarówno profesjonaliści, jak i amatorzy, tworzą utwory w tej formie. Haiku jest również wykorzystywane w edukacji, jako forma ćwiczenia kreatywności i koncentracji.
Haiku, mimo swej prostoty, zachwyca potęgą emocji i możliwością wyrażenia skomplikowanych myśli w zwięzły i minimalistyczny sposób. Własne odkrywanie haiku to fascynująca przygoda, która, już od pierwszego utworu, może prowadzić do głębszego zrozumienia siebie i świata.
